گیاهان هپاتیک

گیاهانی که با این نام شناخته می شوند به گیاهان تقویت کننده کبد نیز معروفند که کار تولید صفرا در سلولهای کبدی و همچنین کار دفع آن از طریق مجراهای صفراوی را تسهیل می کنند. همچنین به هضم چربیها کمک کرده و موجب پاکسازی کبد می شوند. بیشتر گیاهانی که در این گروه هستند مواد تلخ و اسانس دارند . اغلب گیاهان بیتر و هپاتیک جزو گیاهان کولاگوگCholagogue (مسهل صفرا ) هستند.
در این مقاله به معرفی چند گیاه کولاگوگ و خواص آنها می پردازیم.
• کنگر فرنگی Cynara  scolymus
گیاهی علفی پایا با ساقه ای بزرگ ، راست و کاملاً پوشیده از برگ های تیغ دار و نیزه‌ای است روی برگ ها بدون پرز و پشت آن سفید و پرزدار است در انتهای ساقه های آن غنچه های گرد تیغ داری قرار دارد که از آن گلهای آبی متمایل به بنفش می رویند میوه آن فندقه و پرزدار است اندام دارویی این گیاه برگ تازه یا خشک شده می باشد.کنگر فرنگی با نام آرتیشو یا کنگرگ کوهی نیز شناخته می شود. این گیاه دارای مواد تلخ سینارین، لعاب ،تانن ، اسید های آلی و ویتامین A می باشد از مهمترین اثرات آن می‌توان به خواص صفراآور، پایین آورنده چربی خون ،آنتی اکسیدان، افزایش قدرت بازسازی سلولهای کبدی، ضد اسپاسم ،ضد نفخ، افزایش دهنده اشتها و ضد تهوع و استفراغ نام برد .
کنگرفرنگی ممکن است باعث حساسیت پوستی شود در بیماران مبتلا به انسداد صفراوی سنگ کیسه صفرا و حساسیت، از کنگر فرنگی و سایر ترکیبات آن نباید استفاده شود.
• قاصدک Taraxacum  officinale
گیاهی علفی و چند ساله با برگهای دارای بریدگیهای نوک تیز شبیه دندان شیر ، که در روی زمین گسترده هستند از وسط برگ های قاصدک دمگل‌هایی خارج می‌شود که در انتهای آنها گلهایی به رنگ زرد ظاهر می‌شوند و سپس به میوه کروی با تارهای ابریشمی سفید رنگ تبدیل شده که با نام قاصدک نامگذاری شده است. ریشه قهوه‌ای رنگ آن حاوی شیرابه تلخ مزه است اندام دارویی آن ریشه و قسمت‌های هوایی می باشد. از ترکیبات مهم مواد تلخ تاراگزاسین، تری ترپن ها فلاونوئید، کاروتنوئیدها موسیلاژو پتاسیم می‌باشد.
دارای عملکرد داروی ادرار آور، کولاگوگ و تقویت کننده حاوی مواد تلح می باشد. از کاربردهای درمانی آن در اختلالات جریان صفرا ، بی اشتهایی، هضم چربیها و ادرارآوری به منظور محافظت و تقویت کبد در بسیاری از مشکلات کبد استفاده می شود .
عوارض جانبی : در بیماران مبتلا به انسداد صفراوی سنگ کیسه صفرا و ناراحتی های معده نبایستی مصرف شود این گیاه مانند سایر گیاهان حاوی مواد تلخ ممکن است به علت افزایش اسید معده مشکلاتی ایجاد کند.
• خار مریم Silybum  marianum
این گیاه با نام مارتیغال نیز شناخته می شود و جزو خانواده کاسنی می باشد . گیاهی است دو ساله که به حالت خودرو در کنار جاده‌ها اراضی بایر و اطراف زمین های زراعتی می‌روید. برگهای آن بزرگ شفاف با بریدگی دندانه دار و منتهی به خار است که خارهای انتهایی به رنگ زرد می باشند .گل ها به صورت کاپیتول بزرگ از نوع لوله ای وبه رنگ ارغوانی است میوه‌ها سیاه رنگ و شفاف است از ترکیبات مهم آن می‌توان به سیلی مارین اشاره کرد که ترکیب مهمی است که برای کبد استفاده می شود. از مهمترین اثرات آن می توان ضد سم قارچ ها ، ضد ورم ، ضد اکسیدان ،ضد ویروس صفراآور قاعده آور و محافظ کبد ، کاهش چربی و کلسترول خون اشاره کرد از میوه‌های آن به صورت خام در سوء هاضمه و عصاره های آن برای حفاظت از کبد که شامل تخریب سمی سلول های کبدی در اثر قارچ آمانیتا التهابات مزمن کبد و سیروز کبدی استفاده می شود .
• شاه تره Fumaria  officinalis
شاه تره گیاهی است علفی به ارتفاع تا ۸۰ سانتی‌متر که در مزارع باغها و زمینهای کشاورزی به حالت خودرو می‌روید برگهای شاه تره شویدی مانند و گلهای آن خو شه ای و به رنگ سفید یا سفید مایل به گلی می باشد میوه ها کوچک و کروی هستند. اندام دارویی آن اندام هوایی می باشد از ترکیبات مهم شاتره می‌توان به آلکالوئیدها فلاوونوئیدها واسید فوماریک اشاره کرد. از مهمترین اثرات آن می توان به خواص صفراآور ضد اسپاسم ، بهبود کار کبد ، تصفیه کننده خون و درمان مشکلات پوستی نظیر اگزما اشاره کرد اما باید توجه داشت که مقدار مصرف زیاد آن موجب مسمومیت می گردد.

منبع :
جزوه دوره کاربر گیاهان دارویی آموزشگاه گیاه دانه
گردآورنده مهندس محبوبه پرتوی