شناخت گیاهان سمی بهاره

مسمومیت ناشی از مصرف گیاهان به عنوان یکی از مسایل مهم و رایج مطرح است که در کودکان بیشتر شایع است. کنجکاوی ذاتی کودکان و جذابیت در شکل و رنگ سبب منجر به نزدیکی و بلعیده شدن توسط کودکان شده است.در سالیان اخیر علاوه بر کودکان به دلیل گرایش بیشتر مردم به استفاده از گیاهان جهت کاربرد های دارویی و پزشکی،میزان شیوع مسمومیت های گیاهی را افزایش داده است که این امر بیشتر ناشی از کاربرد های ناآگا هانه و خودسرانه افراد از گیا هان سمی که به تصور آنها دارای ارزش درمانی است،می باشد. همانطور که می دانید بیشتر گیاهان سرشار از مواد مغذی و مفید هستند.

ولی گونه هایی از گیاهان وجود دارند که علاوه بر دارویی بودن سمی هم هستند. باید توجه داشت که اکثر مسمومیت های گیاهی دارای طیف وسیعی از علایم هستند و اکثراً حتی در مسمومیت با گیا هانی که دارای سموم اختصاصی می باشند چندین دستگاه بدن درگیر می شوند.برخی از آنها عوارضی همچون حالت سردرد,تهوع,دل درد و گاهی کاهش ضربان قلب و تنفس,بیهوشی و مرگ را به همراه دارند.

۱-گیاه پیر گیاه
(Senecio vulgaris L):”پیرگیاه”یا “زلف پیر”
گیاهى علفی، یکساله، دوساله و یا به ندرت چندساله، ایستا و به ارتفاع ده تا شصت سانتیمتر است. ساقه ی آن منشعب و یا منفرد، گوشتی، شیاردار و کم و بیش کرکدار است. برگ ها به رنگ سبز روشن می باشند.

این گیاه به عنوان علف هرز شناخته می شود که به میزان قابل توجهى در سبزیجات، زمین هاى زراعی، قطعات آیش و تاکستان ها یافت شده و زمین هایی با بافت شنى لومى یا شنى با مواد غذایی فراوان را ترجیح مى دهد.
این گیاه بدلیل شباهت زیادی که به گونه های  بابونه، بخصوص بابونه زرد دارد ممکن است در طبیعت اشتباه گرفته شود.تمام بخش های این گیاه سمی است که به دلیل وجود ترکیباتی به نام پیرولیزیدین آلکالوئید می باشد.
این ترکیبات  باعث سمیت کبدی می شوند و همچنین سرطان زا و تراتوژن هستند.
🌿🌿🌿
۲-گیاه خوشیلک،شوتیله، شیر سگ، فرفیون(Euphorbia):
گیاهی است علفی و یک ساله که در بسیاری از نقاط می روید. اغلب در کنار جویبارها، باغات، پارک ها، پارک های جنگلی و مزارع دیده می شود، به طوری که برخی از آن ها به صورت علفی و برخی دیگر چوبی و یا درختچه اند.تقریبا همه گونه های جنس Euphrbia دارای شیرآبه سفید یا لاتکس(sap or latex) می باشند. همه قسمت های این گیاه سمی است.براساس تحقیقات انجام شده در شهر هاوانای کوبا که  مقاله با عنوان (Plants toxic to horses and livestock)  می باشد به این نتیجه رسیدند که  فرفیون از جمله  گیاهان مرتعی می باشد که برای چهارپایان سمی بوده وخورده شدن زیاد آن توسط احشام باعث بروز بعضی از اختلالات در بدن آنها و یا در بعضی مواقع نادر باعث مرگ چهارپایان می شود. مسمومیت با این گیاه به صورت قی، قولنج، لرزش عضلانی، و سرگیجه ظاهر می گردد.
🌿🌿🌿
۳-گیاه ژاله،خرزهره
(Nerium oleander L)
خرزهره گیاهی است چند ساله که به صورت بوته ای و یا درختچه می روید. این گیاه درختچه همیشه سبز با گلهای سفید، صورتی و یا قرمز این گیاه که بومی مناطق مدیترانه ای است، به عنوان گیاه زینتی در بسیاری از نقاط دنیا کاشته می شود.تمام قسمت های گیاه دارای شیرایه ی تلخ مزه است که سمّیت دارد. این گیاه در انسان مسمومیت شدید و کشنده ای ایجاد می کند .برگ های خرزهره دارای ماده ای به نام نرِی اُوزید Nerioside)) می باشد.مسمومیت با خرزهره در انسان به فراوانی اتفاق می افتد و در بعضی از کشورها یکی از علتهای عمده مسمومیت گیاهی در انسان محسوب می شود.
🌿🌿🌿
۴-قارچ های سمی:
با آغاز فصل بهار بتدریج رویش قارچ ها نیز آغاز می گردد. بسیاری از مردم علاقمند به طبیعت، در این فصل اقدام به چیدن و پختن قارچ و تغذیه از آنها می کنند. تعدادی از افراد محلی نیز هرساله به عنوان شغل، در فصول مناسب رویش قارچ های خوراکی اقدام به جمع آوری قارچ ها می کنند. اما باید همیشه مراقب قارچ های سمی باشیم.
بیش از ۵۰ گونه قارچ سمی در کوه ها، چمنزارها و جنگل های ایران می روید. این قارچ ها معمولا غیرقابل شناسایی بوده و تفاوتی با قارچ های خوراکی ندارند. برخی تصورات غلط هم بین مردم در مناطق مختلف کشور وجود دارد که این تصورات غلط، معمولا موجب افزایش میزان مسمومیت و مرگ و میر ناشی از مصرف قارچ های سمی می گردد. بطور کلی هیچ قارچ سمی وجود ندارد که از طریق پوست  و یا تماس با دست، ایجاد مسمومیت بکند. اما پس از تماس با قارچ ها همیشه دست های خود را با آب و صابون بشویید. بدنبال هر نوع احساس تغییر در وضعیت جسمانی پس از مصرف قارچ‌های خودرو بلافاصله باید به نزدیکترین پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کرد.
♦️تمام قارچ‌هایی که زیر درختان می‌رویند، صد درصد سمی است و به هیچ عنوان نباید به عنوان خوراکی استفاده شود.♦️

شوکران کبیر گیاهى است علفی و دوساله. این گیاه که همان شوکران معروف قدیم است که طبق گفته تاریخ به سقراط خورانده شده است، گیاهى است بلند که تا یک متر و یا بیشتر ارتفاع دارد. از علائم مشخصه ی این گیاه برای شناسایی این است اولاً ساقه ی آن توخالی و شیاردار است و مهم تر این که بر روی ساقه ی این گیاه خال های قرمز متمایل به بنفش دیده می شود. این گیاه در باغات  بیشتر دیده می شود و در ماه های اردیبهشت و خرداد و گاهی تیرماه گل می هد. برگ ها متقابل ونرم و براق اند و دارای بریدگی های زیادی است. اگر برگ های آن را مالش دهیم تقریباً دارای بوی است. خیلی از مردم در طبیعت این گیاه را با گیاه جعفری وحشی،  (anthriscus nemorosaa) اشتباه می گیرند.

تمامی اجزاء این گیاه سمی هستند. ماده سمی آن Coniin و از خانواده آلکالوئیدها است. پزشکان ایرانی و یونانی از این ماده در قدیم استفاده های داروئی بسیار می بردند. نیم تا یک گرم این سم برای یک انسان بالغ کشنده است. گیاه «نرسیده» و جوان سمی تر از گیاه «رسیده» و بالغ است.
تأثیر سم مستقیماً بر روی سیستم اعصاب بوده و پس از عوارضی چون حالت تهوع و لکنت زبان از طریق از کار افتادن سیستم تنفسی عامل مرگ می شود.

💢درصورتی که گیاهی را نمی شناسید از خوردن آن اجتناب کنید.
مصرف یک گیاه توسط حیوانات اهلی ووحشی دلیلی بر غیر سمی بودن آن برای انسان نیست.
در صورت بلعیدن قسمت های مختلف یک گیاه مانند میوه ،دانه وبرگ آن توسط کودکان حتما با مرکز اطلاع رسانی دارو تماس بگیرید.
مسمومیت با قارچهای سمی یکی از عنوان مسمومیت های کشنده محسوب می شود.از مصرف قارچهای که نوع آنرا نمی شناسید جدا خودداری فرمایید. برخی از گیاهان مانند خرزهره، تاتوره، گل انگشتانه، تاج الملوک و کرچک قادر به ایجاد مسمومیت های شدید و حتی کشنده در انسان می شوند.💢

نویسنده: فهمی سلیمانی محقق طب سنتی و گیاهشناسی